it is dochs oars, sûnt 2001

2666
Roberto Bolaño

Volgend op 700 pagina’s aan Doktor Faustus zal ik me de komende maanden wijden aan de 900 pagina’s van de roman 2666. Langzaam lezend. Voor mijn doen.

En waar me over het werk van Mann het meeste al bekend was, zonder daarvoor het boek te hoeven lezen, is dat helemaal niet zo bij dit postuum uitgegeven boek van Roberto Bolaño [1953 – 2003]. Ondanks alle hype. Ik kocht deze roman een paar jaar terug enkel om de vormgeving — vanwege de opvallende keuze om een dikke roman in drie delen op te splitsen, en deze in een nette cassette te stoppen.

Nu goed, ik weet dat de roman uit zelfs vijf delen bestaat. En dat het een labyrint van een boek is, geschreven in een vaak barokke stijl. En dat Bolaño even hot was; of misschien nu nog wel is.

Het literaire tijdschrift Paris Review zal de komende nummers een andere postume roman van hem, Het derde rijk, brengen als feuilleton. En daar trekken ze toch ook een jaar voor uit.

Bolaño was een Chileen. En het is raar om een schrijver te reduceren tot het land waar hij geboren werd, of zelfs het continent waar dat land in ligt. Toch ben ik benieuwd of hij tot de schaarse Latijns-Amerikaanse auteurs gaat behoren die me liggen. Of dat hij éen van de velen zal worden die me alleen al door hun manier van vertellen voornamelijk verveelt.

[ volg mijn ervaringen met 2666 hier ]

2666 | 1. The Part About the Critics
Roberto Bolaño

Dat het Nederlands zo weinig gebruikt wordt internationaal, heeft ook voordelen. Nederlanders en Vlamingen kijken nog weleens over de grenzen. Of anders doen vertalers wel hun best om de wereld naar het Nederlands toe te brengen. In de VS gaat dat anders. Amerikanen lezen nauwelijks iets dat vertaald werd uit een andere cultuur.

En als er eens iets vertaald wordt door een Amerikaan krijgt dat vaak een opvallend toontje, zo merkte Ethel Portnoy ooit op. Zodat de lezer altijd weet iets te lezen dat on-Amerikaans is én literatuur.

En mij viel allereerst inderdaad op dat het Engels van de roman 2666 niet leest als het Engels van native speaker. Er wordt niet ontkend dat er een anderstalige tekst ten grondslag lag aan de woorden — de auteur Roberto Bolaño [1953 – 2003] was een Chileen — alleen levert dat geen bloemrijke volzinnen op. In plaats daarvan lijkt de versiering, waarvan ik weet dat die in het Spaans zo belangrijk is voor de toon van de zin, nu vaak gescheiden in een volgende zin te staan; die daarop wat overbodig aandoet.

Overigens lazen de eerste 80 bladzijden van 2666 vlot. Vergeleken met het Mann- of Wallace-project biedt dit boek eerder lectuur dan literatuur.

Zijdelings wordt verteld over een geheimzinnige Duitse auteur, met de naam Benno von Archimboldi. Vrijwel niemand weet iets over hem, waardoor zelfs de getuigenis van iemand belang heeft die hem als jong en onbekend auteur ontmoette op een schrijversfestival in Oost-Friesland. Maar, er zijn natuurlijk wel die boeken. En de lezer maakt kennis met een viertal literatuurwichelaars die zich ieder voor zich in Archimboldi zijn gaan interesseren. Hoe moeilijk het aanvankelijk ook was om zijn boeken te vinden.

De vier ontmoeten elkaar op Archimboldi-congressen, raken bevriend; waarbij twee van de mannen meer dan vrienden worden van de enige vrouw onder hen.

[ volg mijn ervaringen met 2666 hier ]

2666 | 1. The Part About the Critics ii
Roberto Bolaño

Het was een vergissing om 2666 uit te kiezen voor een paar maanden aan ‘slow reading’.

Die keuze was ook vooral gebaseerd op de omvang. En omdat ik er een keer in begonnen ben, maar toen al binnen enkele pagina’s aan andere zaken ging denken. Welke boodschappen ik moest doen bij een volgend bezoek aan de winkel. Of het niet koud was voor de tijd van het jaar.

Na deel éen van de vijf romandelen te hebben uitgelezen, denk ik dat 2666 nu juist een boek is om heel vlot op tempo door te nemen. Hoewel het misschien link is om dit na 160 van de 900 pagina’s te stellen. Misschien zijn de andere vier delen nog heel anders van toon en stijl.

Maar Bolaño is geen auteur die vreselijke inspanningen vraagt bij het lezen. Ik vind hem ook niet zo bijzonder goed; in deze vertaling tenminste; misschien is hij in het Spaans een waar mirakel.

Tot nu toe is Bolaño slechts een alwetende verteller gebleken, die een viertal personages op zoek laat gaan naar een vijfde. Van die vier zit éen in een rolstoel, en is een ander een vrouw. Maar de andere twee kan ik nauwelijks uit elkaar houden. Al heeft éen van beide een aanmerkelijk groter libido dan de ander.

Mensen zijn het alleen nog niet geworden. En waarom ze op basis van een gerucht met zijn drieën ineens naar Mexico zijn gegaan om de zo vereerde schrijver Archimboldi te vinden, begrijp ik niet. Waarom ze aldaar geen horden privé-detectives huren om het domme zoekwerk voor hen te doen, is me al net zo zeer een raadsel.

En ik wil me tijdens het lezen niet hoeven te verwonderen over het matige plot.

[ volg mijn ervaringen met 2666 hier ]

2666 | 2. The Part About Amalfitano
Roberto Bolaño

Het tweede van de vijf boekdelen is het kortste, van amper een kleine zeventig pagina’s lang. En heel veel gebeurt er ook niet in. Het deel lijkt vooral een opmaat naar wat nog komen moet.

De lezer maakt nauwer kennis met de wat wazige Óscar Amalfitano. Dat is een oorspronkelijk uit Chili afkomstige filosoof, die, via Barcelona, in de Mexicaanse grensstad Santa Teresa aanbelandde. Om daar les te gaan geven aan de universiteit.

Amalfitano kwam ook al even voor in de laatste pagina’s van het eerste boekdeel, met de literatuurwetenschappers. En het is alsof hij van hen een estafettestokje heeft overgenomen. De literatuurwichelaars hebben het boek tot in Mexico gebracht, verdwijnen dan plots geheel uit beeld — net als de geheimzinnige auteur Archimboldi — en nu mag Amalfitano de lezer enige bladzijden bij de hand nemen.

En ach. De man heeft een dochter. Rosa. Van zeventien. Die misschien nog belangrijk wordt in het boek, omdat er zo veel jonge vrouwen in vermoord schijnen te worden — zo ongeveer het enige inhoudelijke gegeven dat ik over 2666 kende in het voor. In elk geval lijkt haar vader bezorgd over haar.

En Amalfitano heeft een vrouw. Die ook weer een geschiedenis heeft. En niet bij hem woont.

Maar waarom lijk ik vooral van dit boekdeel te hebben onthouden dat het drinkwater in Santa Teresa de inwoners een gelige aanslag op hun tanden geeft?

[ volg mijn ervaringen met 2666 hier ]

2666 | intermezzo
Roberto Bolaño

Zoals er in 2009 een Infinite Summer was over de belangrijkste roman van David Foster Wallace, zo bood het begin van 2010 een 2666-leesmarathon.

Die wat minder animo opleverde.

En ik ook nu pas ontdek.

Dus zijn er rondom weblogs te vinden waarop lezers hun bevindingen hebben meegedeeld; of het boek samenvatten, zo u wilt.

2666 | 3. The Part About Fate
Roberto Bolaño

Het derde deel van 2666 bewees mijn gelijk van eerder deze week. Dit is, vooralsnog, geen boek om uren op te studeren. Lezen kan heel goed op tempo, als het al niet op tempo móet.

Het derde deel leek me blij vlagen ook het best geschreven van wat ik tot nu toe las.

En er worden weer wat stukjes van de grote puzzel aangelegd. Maar eigenlijk ging het daar niet eens om.

Hoofdpersoon is ditmaal ineens een zwarte Amerikaan, die bekend staat onder de naam Oscar Fate. Hij zakt naar het inmiddels bekende Santa Teresa af om daar een sfeerverslag te maken van de kamp tussen een Amerikaanse bokser en een Mexicaanse kampioen.

Fate is journalist over sociaal-politieke issues, voor een blad dat wordt uitgegeven in de zwarte wijk Harlem. En voor zover ik iets op dit boekdeel heb aan te merken, dan toch dat ik niet begreep waarom hij eerst nog naar Chicago moest, voor een reportage.

Het verhaal werd heel wat boeiender toen hij eenmaal naar Mexico trok, om zo een plots overleden collega te vervangen.

Bolaño gebruikt dan ook handig de truc dat journalisten iedereen van alles kunnen vragen, om op die manier wat achtergrondgeschiedenis te geven van wat er rond Santa Teresa speelt. Zeker tweehonderd vrouwen zijn er vermoord. Maar, de streek is nu eenmaal gewelddadig. Er is die Amerikaanse grens nabij, met zijn lucratieve smokkel van contrabande. Of mensen.

Zelfs blijkt er iemand gevangen te zitten, op verdenking van de moorden. Terwijl er tegelijk nog wel degelijk vrouwen blijven verdwijnen.

Die gevangene is een erg lange, Duitssprekende man, met priemende blauwe ogen. En dat doet dan weer denken aan eerdere beschrijvingen van de geheimzinnige schrijver Archimboldi. Al is dat een oude man, en kan dat dus niet. Oscar Fate bezoekt de gevangene om een collega-journaliste van dienst te zijn. Zij durfde niet alleen te gaan. Te zeer onder de indruk van alle verdwijningen.

Fate rijdt dan met Rosa Amalfitano Amerika binnen, op verzoek van haar vader, die haar uit Santa Teresa weg wil hebben.

[ volg mijn ervaringen met 2666 hier ]

2666 | 4. The Part About the Crimes
Roberto Bolaño

Misschien was het Bolaño zelf nog, die de verschillende delen van 2666 zijn namen gaf. Misschien waren het slechts werktitels. Dit is een postuum uitgegeven boek. Maar elk deel is vrij overtuigend genoemd naar wie of wat daarin het belangrijkste is.

De pagina’s 351 – 633 van de roman, ofwel het hele deel met de gevangenismuur op het kaft, gaan vrijwel alleen over moorden. Op klinische toon wordt van enige tientallen vrouwen beschreven hoe ze aan hun einde kwamen, in de jaren 1993 – 1997.

Wat de moorden vaak gemeen hebben, is dat het slachtoffer ook misbruikt werd.

Wat de vrouwen bindt, als het geen tieners meer zijn, is dat het meestal om naamlozen gaat. Prostituees waren het, of vrouwen die werkten in de vele sweatshops van Santa Teresa.

Critici, en liefhebbers van 2666, wijzen er hierbij altijd op dat Santa Teresa bestaat. Maar de plaats heet dan Ciudad Juárez, en die heeft de naam de gevaarlijkste stad buiten een oorlogsgebied te zijn. Er vallen daar nog altijd vele vrouwen te betreuren.

Dit boekdeel heeft iets hypnotiserends, en wat zieks. Bolaño wisselt de klinische beschrijvingen ook weleens af, met verhalen van en over personages die meer over de moorden te weten willen komen. Die in het vorige boekdeel geïntroduceerde Duitse verdachte krijgt aandacht. Klaus Haas heet de man, en hij zit al jaren in voorarrest zonder ooit berecht te worden.

Tijdens zijn gevangenschap gaat het moorden overigens gewoon door.

Door wat meer over Ciudad Juárez te lezen, en dat hele gebied rond El Paso, begrijp ik nu ook dat die Klaus Haas weleens gebaseerd kan zijn op een echt iemand.

Niet dat dit uitmaakt. Ik hoop alleen dat in deel vijf van 2666 dit vierde deel goedgemaakt wordt. Mij is heus wel duidelijk dat de wereld een verschrikkelijk oord kan zijn. Of dat de werkelijkheid moeilijk kenbaar is. Maar ik lees nu juist om te zien hoe een schrijver daar dan toch enige orde in probeert aan te brengen.

En ik denk dat daar iets meer voor nodig is dan om de details van tientallen moorden in een boek te kopiëren, of desnoods om deze zelf te gaan verzinnen.

[ lees al mijn ervaringen met 2666 hier ]

2666 | 5. The Part About Archimboldi
Roberto Bolaño

Het vijfde en laatste deel van de roman 2666 had op zichzelf al een redelijk boek opgeleverd. Met wat minder aandacht voor alle oorlogsclichés, wat informatie over al die vrouwenmoorden in Santa Teresa, en iets over de ontvangstgeschiedenis van Archimboldis boeken — waarom was hij kandidaat voor de Nobelprijs bijvoorbeeld — hadden we een memorabele roman kunnen hebben. Had niet veel meer pagina’s hoeven kosten dan de 258 van dit ene deel.

Maar nu is het verhaal van Archimboldi slechts éen van de vele verhalen in 2666. Net als hij maar éen van de tientallen personages is.

Bovendien wordt er zelfs tijdens de beschrijving van zijn levensverhaal nog weer een uitstap gemaakt door Bolaño naar de Russische geschiedenis in het begin van de twintigste eeuw.

Benno von Archimboldi werd in 1920 geboren als Hans Reiter. Zijn vader kwam met éen been uit de oorlog. Zijn moeder had maar éen oog. En hij ging al jong van school.

Een groot stuk van dit boekdeel gaat over zijn avonturen als soldaat tijdens de Tweede Wereldoorlog, die Reiter aan het Oostfront vocht. Zijn scholing kreeg hij dan weer, opvallend genoeg, tijdens een voor hem kalme fase van de strijd. Als hij een tijdje boer moet spelen, en slaapt in wat ooit het verblijf van een Joods-Russische schrijver was.

Dat boekgedeelte deed me erg aan verhalen van Isaak Babel denken; hoewel diens naam niet genoemd werd.

Kruisverbanden met de rest van de roman zijn indirect het vele geweld, en dus de nadruk op het gegeven dat er tijden zijn waarin een leven niets waard is. Een directe link is dat de Duitse gevangene in Santa Teresa, die verdacht wordt van vele vrouwenmoorden, de volle neef blijkt te zijn van Archimboldi. De zoon namelijk, van zijn zus.

Tot slot komt de auteur ook nog even bij zijn zus buurten; terwijl ze hem al van voor de oorlog niet meer gezien heeft.

Enfin. Dan is het allemaal gezien nu. Dan wordt zo langzamerhand duidelijk wat ik van 2666 vinden moet.

En als voornaamste valt bij 2666 op dat, net als bij Infinite Jest, elke lezer zelf kan verzinnen wat het verhaal precies was.

Boeklogje volgt ergens volgende week.

[ lees al mijn ervaringen met 2666 hier ]

2666 | op de keper beschouwd
Roberto Bolaño

[…] gevechtshandelingen van een Wehrmachtsoldaat, en wat manoeuvres en sexuele avonturen in Oost-Europa. Of, daarnaast, het leven van een schrijver onder Stalin. Ellende in Rusland. Niemand hoeft nu net Bolaño te lezen om die onderwerpen behandeld te zien worden. Bovendien schreven de auteurs die uit de regio kwamen, of er wel zelf iets hadden meegemaakt, daar beter over; want, met tekenender details. Een aanzienlijk stuk van het vijfde deel vind ik daarom vrij goedkope Kitsch — clichématige verhalen die gekozen lijken voor hun effect. Van elders geleende wanhoop. Goedkoop effectbejag.

Als een schrijver de ellende van anderen gaat exploiteren, om daar leuk een eigen verhaaltje uit te destilleren, levert dat voor mij bijna nooit iets prijzenswaardigs op.

Tegelijk mag een schrijver natuurlijk alles, als er maar een evenwicht in zijn boek zit.

En ik denk dat mijn voornaamste probleem met 2666 is dat er betrekkelijk weinig tegenover het soms zo merkwaardige verhaal staat dat de boel in balans houdt. Ja, Bolaño kon absoluut schrijven. Maar goed schrijven, is niet hetzelfde als iets te zeggen hebben. […]

boeklog 10 iii 2011

[ lees al mijn directe ervaringen met 2666 hier ]