Te fietsen | week 09
viez
Ergens einde negentiende eeuw duikt ineens het woord fiets op in het Nederlands. De oudste vindplaats schijnt uit 1882 te stammen. Maar in de bloemlezing uit de eerste 25 jaar van fietsblad De Kampioen komt het woord pas veel later voor. En dan eigenlijk alleen in samenstellingen, zoals ‘fietsreis’. Bij de keurige A.N.W.B. had men verder een duidelijke voorkeur voor ‘rijwiel’ en ‘wielrijders’. Terwijl die woorden anderhalf decennium jonger zijn volgens een bron hieronder.
De herkomst van dat ‘fiets’ is evenwel onbekend. En dat steekt de taalkundigen. Want het woord is nieuw, en helemaal nergens tot terug te leiden, terwijl de fiets toch zo’n moderne vinding is.
Dus duiken er telkens weer nieuwe ideeën op over waar het woord vandaan kan komen. Vorige week kwam een theorietje van twee Vlaamse wetenschappers in het nieuws.
Eén van hen had ergens in het Duitse cider gedronken. Dat drankje heette daar Viez, van wijnvervanging, ofwel Vize-Wein. En die associatie leverde daarop een heel bouwwerk op aan theorettes die er uiteindelijk toe leidde dat het woord fiets volgens Gunnar de Boel en Luc de Grauwe stamt van reservepaard [pdf], want leek Vize-Pferd ook al niet op Velocipé?
Taalkundige Jan Stroop weefde snel af met al deze onbewezen mallepraat. Als fiets of een variant daarvan al ergens in Duitsland gebruikt is in de negentiende eeuw, dan komt dat door Nederlandse invloed, en niet andersom.
Anderen wezen erop dat de herkomstdiscussie al sinds eind negentiende eeuw gevoerd wordt. Het digitale krantenarchief van de KB levert zelfs verwijzingen op uit die oertijd. In 1901 verwees het A.N.W.B.-lid Koenen bijvoorbeeld naar de bewondering van de dichter Gorter voor het woord ‘fiets’ Al in 1881 deed het woord hem denken aan hoe geruisloos de pas ingevoerde hoge Engelse fietsen plotseling langs konden rijden.
Later claimt een A.N.W.B.-archivaris in retrospect ook dat ‘fiets’ een klanknabootsend woord is, bedacht rond 1870 door een kostschoolleerling.
En mij, ach mij amuseert dit eeuwige debat allereerst. Veel van de woorden die we gebruiken zijn zo oud dat uitgesloten is dat daar ooit van wordt gevonden hoe ze ontstonden. Want zeggen dat iets uit het Latijn stamt, of het Sanskriet, plaatst het herkomstprobleem alleen maar naar achteren. Want, waar hadden die talen dat woord dan weer weg?
Hier kan iedereen mee leven, maar met het gegeven dat de oorsprong van ‘fiets’ onbekend is dus niet.
Maar misschien is het interessantst nog wel dat niemand meer ‘rijwiel’ gebruikt. Dat het ene Nederlandse woord duidelijk verloren heeft van het andere. Of dat ‘kar’ waar het allemaal mee begon om de fiets te benoemen alleen nog gebruikt wordt als ‘karretje’.
[x]#9869 fan donderdag 1 maart 2012 @ 10:52:17
© eamelje.net 2001-2019. Alle rechten voorbehouden
2 kommentaren
eamelje.net op 2 maart 2012 @ 16:25:10
Een dag nadat ik het terloops opschreef, meen ik nog meer dat het meest tekenend is dat het ‘platste’ meest simpele woord is overgebleven.
Blinde Schildpad op 1 maart 2012 @ 19:59:49
Mij heeft een afleiding van safety bike (Als in Verkoopt jelui hier wellicht ook seefties?) altijd zo voordehandliggend geleken, maar dat kan dan chronologisch weer niet, meen ik.