it is dochs oars, sûnt 2001

Lila; An Inquiry into Morals
Robert M. Pirsig

Grootste kracht van Zen and the Art of Motorcyle Maintenance is dat de schrijver niet enkel in abstracties blijft hangen in deze roman. Hij onderzoekt weliswaar de vraag waarom kwaliteit als theoretisch begrip ontbreekt in de Westerse filosofie, alleen staat daar tegelijk ook een heel praktisch antwoord naast.

Dat hij door goed en regelmatig onderhoud zijn kwetsbare motor zonder problemen op de weg kan houden tijdens een vakantiereis is éen zo’n vorm van kwaliteit.

En dit element herken ik inmiddels. Dat was ook waar ik op reageerde bij het lezen van Zen and the Art of Motorcycle Maintenance.

De waarde van de puur filosofische denkbeelden van Pirsig deed er daarmee verder niet per se toe. En dat element heb ik daarom ook grotendeels weggelaten in het uiteindelijke boeklogje over de roman.

Maar helaas zal ik er niet onderuit kunnen daar over te schrijven als het om Lila gaat; de roman uit 1991 die een vervolg bood op Pirsig’s cultklassieker uit 1974. Want in Lila wordt, onder meer, de metafysica ontvouwt van kwaliteit.

Ook Lila las ik eerder, alleen is me daarvan in het geheel niets bijgebleven. Het verhaal speelt zich op een boot af, tussen een man en een vrouw. Enkel dat is nog net blijven hangen.

[ Lees al mijn gedachten over Lila van Robert Pirsig hier ]

Lila; Part I a
Robert M. Pirsig

Zes weken kon het weleens duren voor deze roman uit is — want het eerste boekdeel neemt de helft van het totale tal pagina’s in beslag, en daar doe ik zeker drie weken over.

Het eerste dat me bij het lezen opvieI: de roman Lila staat in de derde persoon. Terwijl Zen and the Art of Motorcycle Maintenance door een ik verteld werd; behalve op de momenten dat deze over zijn verleden sprak en die derde persoon er ook was. En heeft zo’n perspectiefkeuze nu dan een vergelijkbare betekenis?

In zijn debuutroman noemde Pirsig de vroegere versie van zijn hoofdpersoon Phaedrus — de wolf. In Lila heet deze man meteen al zo.

Lila is overigens een vrouw die door de hoofdpersoon is opgepikt in een kroeg. Ze ging vrijwillig met hem mee naar zijn boot. Gevaren werd er nog niet, de kanalen richting de Amerikaanse oostkust zijn gestremd.

En wellicht zit er nog betekenis achter het gegeven dat die motorreis in Zen and the Art of Motorcycle Maintenance naar het westen ging, terug naar de normaliteit, en de bootreis in Lila naar het oosten.

Pirsig doet meteen in de eerste hoofdstukken van het vervolgboek namelijk al uitgebreid moeite om gebreken aan te tonen in het Westerse denken. Zo heeft de invloed van de Native Americans op de latere VS, zoals in de manier van spreken, of zelfs de democratie, nooit enige erkenning gekregen. Zelfs niet, of juist niet, van antropologen.

Is er ook nogal vlug een erg uitgebreide verdediging van Pirsig’s idee dat er een metafysica moet kunnen bestaan van het begrip kwaliteit. Waarbij meteen maar afscheid genomen wordt van de strikt wetenschappelijke manier van denken — het logisch-positivisme.

Dat lokt nog niet aan tot vlotjes verder lezen.

[ Lees al mijn gedachten over Lila van Robert Pirsig hier ]

Lila; Part I b
Robert M. Pirsig

Waarom deze roman in de derde persoon staat, in plaats van de eerste zoals zijn debuut, is inmiddels duidelijk geworden. Pirsig wil het verhaal ook weleens vanuit het perspectief van een ander personage kunnen vertellen, dan dat van de schrijver die op zo op hemzelf lijkt: de man die in het boek Phaedrus heet.

De blik van anderen op Phaedrus kan onze ideeën over dit personage helpen aanscherpen.

In hoofdstuk 6 krijgt ineens een advocaat het woord. En deze ergert zich duidelijk aan Phaedrus. Waarbij niet alleen de inhoud van Zen and the Art of Motorcycle Maintenance er bij wordt gesleept, maar ook de ontvangst. De advocaat vindt het nogal tegen de roman spreken dat die een cultboek werd, voor net de verkeerde mensen. Jongeren vooral.

En die zoektocht naar kwaliteit van Phaedrus wordt ook al zo onzinnig, in het besef dat de man gewoon de eerste beste caféhoer als Lila mee naar zijn boot neemt; en daarmee toont gebrek aan kwaliteit in mensen niet eens te herkennen.

Phaedrus wordt door deze vervelende confrontatie enkel nog vastbeslotener om een metafysica van kwaliteit op te stellen — en dat niet alleen, een catechismus van kwaliteit moet er ook komen, opdat hij voortaan tenminste direct een weerwoord klaar heeft bij zo’n persoonlijke aanval.

Komt in hoofdstuk tien Lila zelve ineens aan het woord, waardoor bijvoorbeeld ineens duidelijk is dat Phaedrus weer in de war lijkt.

Hij wilde dan weliswaar een grote boottocht maken. Proviand is er alleen amper aan boord.

[ Lees al mijn gedachten over Lila van Robert Pirsig hier ]

Lila; Part I c
Robert M. Pirsig

Dat deze roman in de derde persoon staat, heeft nog weer een andere reden, zo is me inmiddels gebleken. Pirsig had achteraf grote problemen met het veelvuldige gebruik van de persoonsvorm ‘ik’ in Zen and the Art of Motorcycle Maintenance.

Ik is namelijk niet Zen. Ik is allesbehalve Zen.

Vlak voor publicatie werden daarom alle passages die in het verleden spelen nog herschreven naar de derde persoon — waarmee ook het personage Phaedrus er ineens was.

De hoofdstukken 11 t/m 15 in Part I van Lila brachten niet bijzonder veel nieuws of spannende ontwikkelingen. De opening van de schaakpartij heeft plaatsgehad. Lila is aan boord gekomen bij Phaedrus. Ze snuffelen wat aan elkaar. Het boek biedt wat backstory, en Pirsig gooit er zo af en toe weer wat paradoxen over kwaliteit tegenaan.

Een kernvraag, van het hele boek waarschijnlijk, is daarbij de kwestie of Lila, de vrouw, kwaliteit heeft.

Want raakt degene die zich buigt over dit probleem, en tot een oordeel komt, vervolgens alleen niet zelf alle kwaliteit kwijt?

Wie kiest, verliest.

Het zou de slogan kunnen zijn waarmee ik mijn eeuwige onverschilligheid uit voor de Nederlandse parlementsverkiezingen.

[ Lees al mijn gedachten over Lila van Robert Pirsig hier ]

Lila | Part 2
Robert M. Pirsig

Het tweede boekdeel van de drie in Lila leek me typisch zo’n tussenstuk in een roman — in ruim honderd pagina’s gebeurt er niets waardoor de grote verhaallijn aan het einde ineens wezenlijk anders is geworden dan aan het begin.

Phaedrus en Lila zijn in New York, en krijgen al gauw woorden, waarop hun paden zich scheiden. En terwijl zij haar portemonnee kwijtraakt, en de pillen in haar tas, waarop haar weinig anders rest dan dolen, in de hoop de boot weer terug te kunnen vinden, doet hij ondertussen zaken.

Zijn uitgever heeft een lading post voor hem verzameld, en later, in zijn hotel, ontmoet hij Robert Redford; om over de filmrechten te praten op Zen and the Art of Motorcycle Maintenance. Dat onmogelijk te verfilmen boek. Hollywood kan nu eenmaal niets met boeken over zoiets onnozels als ideeën, toch is Redford lang de eerste niet die naar zijn gading dingt.

Het gesprek met Redford dwingt hem daarna om te reflecteren op zijn eigen verleden, en op de kwaliteiten die er speelden in die tijd. Wat het boek wel vult, maar toch enkel backstory brengt.

En ik merkte op wel blij te zijn even honderd pagina’s te hebben gelezen zonder al te veel filosofie — want uiteindelijk interesseert me dat aspect van Pirsig’s romans me niet zo veel meer. Die filosofie is me te veel watertrappen, en gaat me te weinig richting nieuw wereldrecord op de vrije slag.

[ Lees al mijn gedachten over Lila van Robert Pirsig hier ]

Lila | Part 3
Robert M. Pirsig

Karwei plat. Pirsig’s Zen and the Art of Motorcycle Maintenance plus het vervolg Lila zijn uitgelezen. Waarbij voorlopig de opluchting overheerst dat er te oordelen is over de inhoud van beide boeken — dat het denken van Robert M. Pirsig zich niet op zulke ijle en abstracte hoogten afspeelde, dat ik er niets mee kon aanvangen door het zuurstofgebrek aldaar.

Lila is allereerst een merkwaardige uitgave. Omdat deze roman vooral leest als een ontvangstgeschiedenis van dat eerdere boek: Zen and the Art of Motorcycle Maintenance.

Het eigenlijke verhaal van dit boek stelt ook niet zo veel voor, en is zelfs ontluisterend banaal te noemen:

Man pikt vrouw op in een bar, en neemt haar mee voor de nacht naar zijn boot. Daarop vaart zij een dag mee. Vervolgens krijgen beide ruzie, waarop ze hun eigen weg weer gaan, alleen ontspoort de toch al labiele vrouw daardoor. Zij keert terug naar de boot, is dan volstrekt onbenaderbaar, maar net als de man zich grote zorgen begint te maken over hoe hij van haar af kan komen, in deze toestand, lost dit probleem zich op.

Pirsig vraagt de lezer alleen ook om mee te gaan in zijn essayistische betogen tussen door over kwaliteit, en waaraan een Metafysica van kwaliteit zou moeten voldoen.

Ik ben dat gevecht wat ontlopen, omdat de kwestie me uiteindelijk niet vermocht te interesseren; mede doordat Pirsig steeds dezelfde paadjes blijft aflopen. Wat kwaliteit is, kan niet worden gedefinieerd. Wat wel over kwaliteit te zeggen valt volgens dit boek, is dat die een dynamische component moet hebben; omdat er telkens van alles verandert. Da capo.

De betogen over de Metaphysica of Quality (MoQ), met zelfs een systematiek daarbij, zoals die online te vinden zijn, kwamen ook altijd van volgers van Pirsig. Hijzelf reikte zo ver nooit. Van hem was slechts het idee in eerste aanzet, dat éen ander ooit hard in de onderbuik raakte, en vervolgens tot grote activiteit aanzette.

Boeklogje volgt dra.

[ Lees al mijn gedachten over Lila van Robert Pirsig hier ]

Lila
Robert M. Pirsig

[…] Wat me het meest stoorde evenwel, is dat Robert Pirsig niet de einduitkomst van zijn gedachten presenteert, en daar vervolgens de consequenties dan van heeft uitgewerkt. Nee, het boek gaat nog steeds zo vervelend over het moeizame denken van deze gedachten. Watertrappen blijft dat, waar de toch al niet heldere woordenpoel enkel troebeler van wordt. […]

boeklog 1 xi 2017