it is dochs oars, sûnt 2001

Mein Jahr in der Niemandsbucht
Peter Handke

Dik & Duits dan maar weer, in mijn project om boeken die me eerder niet genoeg zeiden nu eens heel langzaam te lezen. Eerder in 2011 kwamen de romans Doktor Faustus langs, en 2666.

Over de roman Mein Jahr in der Niemandsbucht weet ik vrijwel niets, vooraf. Behalve dan dat het over een schrijver zou gaan, die rondstapt in de voorsteden van Parijs; en daar aantekening van maakt.

Over de betekenis van Peter Handke voor mijn lezende leven heb ik op boeklog met regelmaat geschreven. Deze roman dateert alleen uit het midden van de jaren negentig; de tijd dat zijn invloed op mij al flink was getaand. Dit boek had ik toen misschien nog wel kunnen lezen, ware het niet dat het me veel te duur was. Het kostte in de Nederlandse vertaling meer dan honderd gulden, zo staat me bij.

Pas veel later, in de ramsj, kocht ik het voor een luttele ƒ 7,50.

Voor Handke gold toen al dat ik de boeken niet van de bieb kon lenen. Bij hem, sterker dan wie verder ook, moeten werkelijk alle omstandigheden kloppen, wil ik in zijn boeken kunnen verdwijnen — en soms komt dat weken niet voor. Want er gebeurt doorgaans te weinig om makkelijk gegrepen te worden. Het is de taal die het doen moet, en met de lading dient te komen die het lezen tot een evenement maakt.

[ volg mijn ervaringen met Mein Jahr in der Niemandsbucht hier ]

Mein Jahr in der Niemandsbucht | t/m 97
Peter Handke

Het plan om wekelijks een overzichtelijk tal pagina’s te lezen van een dik boek, heeft natuurlijk een foute reden. Alles is te verteren in heel kleine stukjes. Ook de onleesbaarste werken.

En bij Handke’s romans is het altijd afwachten of ik er wel inkom, bij hem. Dus pastte hij in het project. Helemaal omdat critici dit boek gauw eens als een hoogtepunt in het oeuvre zien.

Ditmaal greep Mein Jahr in der Niemandsbucht me alleen direct. Meteen was er een leesroes, waarin het vanzelf sprak dat ik door las en door las. Nu goed, ik beperkte me tot iets meer dan de helft van het eerste van de vijf delen van het boek. Maar het mooi iets te hebben om naar uit te kijken; om volgende keer weer verder te mogen.

Tegelijk weet ik nog nauwelijks iets. Dit eerste boekdeel, met de titel ‘Wer nicht? Wer?’, is de meanderende monoloog van een man, die lijkt te wachten tot er eindelijk eens iets gaat veranderen in zijn leven.

De man is een schrijver. Hij heeft een kind, en ex-vriendinnen. En hij woont vlakbij Parijs, al ligt er nog wel een heuvelrug tussen.

Prettig las zijn betoog om een reden die weinig met dit boek te maken heeft. Ik heb namelijk alle aantekenboeken van Handke gelezen; waarin hij trachtte direct in taal te reageren op wat op hem afkwam. En deze monoloog las bij vlagen als die aantekeningen, maar dan nu eens uitgewerkt tot een lopend verhaal. Eindelijk zag ik al die duizenden waarneminkjes eens logisch bij elkaar gezet.

[ lees mijn ervaringen met Mein Jahr in der Niemandsbucht hier ]

Mein Jahr in der Niemandsbucht | t/m 156
Peter Handke

Eén boekdeel is uit, van de vier. Twee weken zijn voorbij van de zes die ik voor de roman wil uittrekken. En het moet allemaal nog beginnen. Handke neemt de ruimte; en dat is een kwaliteit.

Deze week leerde ik ook eindelijk pas de naam van de man die mij het hele boek gaat toespreken. Die luidt Gregor Keuschnig. En helemaal zonder betekenis is dit niet, omdat Handke in meer romans over Keuschnig schrijft — zoals Die Stunde der wahren Empfindung. En daarin was hem ook al zo’n passieveling.

Dromen is het, wat hij doet. Want, het moet allemaal anders.

Mein Jahr in der Niemandsbucht heeft als ondertitel: Ein Märchen aus den neuen Zeiten. En het einde van het eerste boekdeel biedt nogal wat meditaties over vertelvormen, wat deze doen, en wat die moeten brengen.

Vanzelfsprekend laat de man, die zich inmiddels als schrijver heeft gepresenteerd, iets doorschemeren over zijn werk, en de reacties daarop.

Maar interessanter is zijn poging om te verwoorden wat hem angst aanjaagt; zoals dat hij zich zo makkelijk kan indenken zich nog bij zijn vorige lief te bevinden. Terwijl de ‘ik’ die hij toen was hem inmiddels vreemd is.

Keuschnig heeft een zoon, die hij altijd het kind noemde — net als Handke deed in zijn boek Das Gewicht der Welt, en zoals ook heel kenmerkend gebruikt is in de film Himmel über Berlin; waarvoor Handke het script schreef.

En zo zijn er wel meer details die erop wijzen dat de hoofdpersoon veel van de eigenlijke auteur van het boek heeft.

[ lees mijn ervaringen met Mein Jahr in der Niemandsbucht hier ]

Mein Jahr in der Niemandsbucht | t/m 258
Peter Handke

Het tweede boekdeel van deze roman gelijkt het eerste. En toch ook helemaal niet. Het verhaal is wel precies hetzelfde. Man, die niet helemaal toevallig schrijver is, maakt een moeilijke periode in zijn leven door, en beseft nog net dat het anders moet.

Belangrijk verschil tussen de beide eerste boekdelen is alleen dat het eerste dit probleem omsingelt, en dat het tweede alles wel rechtstreeks beschouwt — voor zo ver beschouwingen ooit rechtstreeks kunnen zijn.

Dus blijft het onmogelijk om samen te vatten wat er plaatsvindt. Er vindt nu eenmaal niets direct plaats. Alles wordt terugkijkend beschreven. Zelfs als de man gaat wandelen, in het bos, gaat de tekst over zijn gedachten over dat wandelen. En dat levert dan observaties op als de bossen zo dicht bij Parijs niet echt te herkennen zijn als bos. Zo staan er meestal huizen voor.

Ook reist hij op andere plaatsen rond, onder meer in zijn geboortestreek Tirol.

En tegelijk verveelt het boek nog geen tel, waardoor dat ik zeker nog niet geneigd ben het leestempo te verhogen. Mein Jahr in der Niemandsbucht is een gebouw aan taal. Onopvallende taal. Een taal die zich in elk geval niet opdringt om te laten zien hoe slim de schrijver is. Wat Handke wel lukt, is iets oproepen dat een leesroes wordt.

Misschien dat de roman dus niet meer is dan een hypnotische truc om verder alle benul bij de lezer uit te schakelen. Maar dan nog…

[ lees mijn ervaringen met Mein Jahr in der Niemandsbucht hier ]

Mein Jahr in der Niemandsbucht | t/m 434
Peter Handke

Komende week begint het echt. Haast is het boek uit. En eindelijk ben ik bij het boekdeel aanbeland waarin de schrijver zal verhalen over dat ene jaar uit zijn leven, in de Niemandsbaai.

Hiervoor kwamen drie boekdelen langs waarin om dat jaar heen gecirkeld werd. Het hele derde deel gaat weliswaar ook steeds om reizen, en over betekenisvolle periode in iemands leven, maar dat zijn wel de geschiedenissen van vrienden. Die bieden allicht parallellen, maar zijn toch niet het echte verhaal.

Het eerste hoofdstuk uit het vierde deel, dat ik de afgelopen dagen las, legde dan eindelijk uit waar dat ‘baai’ uit de titel wegkomt. Want, de hoofdpersoon woont nu eenmaal even onder Parijs,en heel veel zee is daar niet.

Toch, vanaf een helling bekeken ligt de huizenmassa waar hij woont tussen de beboste heuvels als een zee omringd kan worden door hoogte.

Overigens heb ik inmiddels de oerversie van het boek erbij; de hardcover zoals die in 1994 uitkwam. En in deze druk heeft Mein Jahr in der Niemandsbucht inderdaad meer dan duizend pagina’s. Wat dan komt omdat de bladzijden grote witmarges hebben, als om te benadrukken dat de lezer geen gewoon boek in handen heeft, maar zoiets als een dichtbundel; waarin het er ook zo toe doet wat er niet op de pagina staat.

Benieuwd of de komende week nog iets fundamenteels verandert aan het beeld dit ik inmiddels van deze roman heb gekregen.

[ lees mijn ervaringen met Mein Jahr in der Niemandsbucht hier ]

Mein Jahr in der Niemandsbucht | t/m 585
Peter Handke

De roman Mein Jahr in der Niemandsbucht speelt zich af in de toekomst. Het is 1997 in het boek. Terwijl Handke het schreef in 1993. In het boek kijkt de hoofdpersoon, die schrijver is, terug op een jaar dat hij zich had teruggetrokken in een plaats tussen de Seine-heuvels.

Daardoor lijkt het of Handke iets probeert te doen met wat hem net overkomen is, door wat afstand in te bouwen.

Tegelijk was mijn belangrijkste associatie anders. Zoals Handke dat ene jaar in de Niemandsbaai beschrijft, in het langste hoofdstuk uit de roman, moest ik juist erg denken aan zijn aantekenboeken, zoals Das gewicht der Welt.

Het eerste wat de hoofdpersoon doet, voor hij zijn sabbatical neemt, is alle aantekenboeken met al zijn ideeën voor nieuwe boeken weggooien. In die twaalf maanden vol afzondering is hij evenwel vooral bezig met schrijven. In de natuur.

Dit doet me te veel denken aan de heruitvinding die Handke deed twintig jaar daarvoor.

Ik trainde mij er nu in om op alles wat op mij afkwam onmiddellijk met taal te reageren, en ik ontdekte dat op het moment van het beleven juist deze tijdsprong lang ook de taal ging leven en meedeelbaar werd; een moment later zou het al weer de dagelijkse gehoorde, van vertrouwdheid nietszeggend geworden, hulpeloze ‘je-begrijpt-wel-wat-ik-bedoel’-taal van het communicatietijdperk zijn geworden. Een tijdsprong lang werd de woordenschat, die dag en nacht door mij heentrok, concreet.

En veel van de ideeën uit De last van de wereld zijn daarna in boeken en scripts terecht gekomen. Het hele proces dat voorafging aan zijn poging eens iets anders met taal te doen, was evenwel nog niet als verhaalelement gebruikt.

Maar allicht is dat te simpel gedacht. Ik zou Handke’s biografie ook naast het tijdpad van het boek moeten leggen, om te zien of deze theorette klopt. Bovendien is zijn zoon in deze roman niet altijd kind meer, want ook weleens oud genoeg om Europa rond te trekken.

Enfin. Volgende week: het laatste hoofdstuk. De week daarop, mijn boeklogje over deze roman.

[ lees mijn ervaringen met Mein Jahr in der Niemandsbucht hier ]

Mein Jahr in der Niemandsbucht | t/m slot
Peter Handke

Een luttele tweeënveertig pagina’s telde het laatste hoofdstuk van de roman. En toch wilde ik daar nog een extra week mee doen. Ik verwachtte namelijk iets. Een afronding misschien, of wellicht het afhechten van alle losse verhaallijnen.

De motivatie waarom dit boek er zo moest uitzien, wellicht.

En voor een deel kwam dat uit. Alsof Mein Jahr in der Niemandsbucht een avontuur van Asterix was geweest, zo kwamen vrijwel alle personages samen in Frankrijk voor een slotmaaltijd. En zij spraken daarbij. Hardop.

En zo schreef Handke met een omweg een essayistisch betoog over de waarde van het vertellen — en het zich daardoor verplaatsen in anderen. Heel het boek samengebald in éen hoofdstuk, over een dag, de laatste dag, in de Niemandsbaai.

Daarop aan mij nu de taak om iets te maken, in een boeklogje, van een roman die enerzijds een roezige reis in taal was, en anderzijds bijzonder weinig feiten aandroeg waarmee handig een samenvatting te schrijven is.

Boeklogje volgt hopelijk volgende week.

[ lees mijn ervaringen met Mein Jahr in der Niemandsbucht hier ]

Mein Jahr in der Niemandsbucht | oordeel
Peter Handke

[…] Tezamen is dit boek een poging geworden, volgens mij, om iets over de aard van schrijven te onderzoeken. Schrijven is nu eenmaal ordenen, en vormgeven, en weglaten, en iets benadrukken, en de activiteit komt soms met de eis om een onderwerp eens helemaal van de andere kant benaderen om het te kunnen begrijpen.

Bovendien is de hoofdpersoon van het boek ook daadwerkelijk een auteur, die genoeg succes met zijn boeken heeft geoogst om het eens een jaar zonder werken te doen. […]

boeklog 29 iv 2011

Die Stunde der wahren Empfindung
Peter Handke

[…] Mein Jahr in der Niemandsbucht is het rijpere boek, omdat Handke daarin niet expliciet vertelt waarom de hoofdpersoon ineens uit het lood geslagen wordt, en zo veel tijd nodig heeft om te herstellen.

Die Stunde der wahre Empfindung lijkt een veel klassieker verhaal, omdat er een val in voorkomt, en een catharsis. Tegelijk geloof ik het uitgangspunt niet; of de reden die Handke daarvoor geeft. […]

boeklog 30 iv 2011