it is dochs oars, sûnt 2001

At Swim-Two-Birds
Flann O'Brien

Langzaamlees-project voor februari wordt de roman At Swim-Two-Birds van de Ierse auteur Flann O’Brien/Brian O’Nolan, uit 1939. Mede omdat ik niet denk dat het boek snel te lezen is.

Deze roman is een wat pesterig geval. Zo hergebruikt O’Brien slechts personages uit bestaande boeken en verhalen; omdat er volgens hem al veel te veel bedachte romanfiguren waren.

Bovendien vertelt de roman niet éen verhaal, maar drie tegelijk. Waarbij de personages bovendien tegen hun schepper ingaan op een gegeven moment. En daarmee ging dit boek vele postmodernistische experimenten van decennia later vooraf.

Ik las de roman eerder in de vertaling van Bob den Uyl — die indertijd zeer chagrijnig was dat de uitgever daarvoor de titel Tegengif koos.

Den Uyl beschrijft ergens ook hoe hij zich voor de vertaling terugtrok in een vakantiehuisje, omdat hij alle rust en concentratie nodig had. Waarop de eigenaar van het huisje bij het zien van Den Uyl’s woordenboeken zei dat iedereen dat vertalen daarmee wel kon.

[ lees al mijn gedachten over At Swim-Two-Birds hier ]

At Swim-Two-Birds | 7-76
Flann O'Brien

Eerder heb ik weleens beweerd dat elke roman goed te ontleden is op drie kwaliteiten. Taal is belangrijk, verhaal lijkt me dat ook, en de derde bepalende factor doopte ik bij gebrek aan beter toen maar wijsheid.

Zeldzaam zijn de boeken die op alle drie factoren scoren.

En niet alleen is fictie met dit schema te beoordelen, recensies zijn dat misschien nog wel beter. Want het valt op dat meeste kritieken inhoudelijk vooral over de gebruikte taal gaan — mede omdat een verhaal met een plot nog immer verdacht is, en zelden geschreven wordt buiten de genrefictie.

De roman At Swim-Two-Birds toonde dan weer aan dat aan mijn kritische driedeling nog éen factor ontbreekt.

Toon is ook nogal bepalend voor hoe een boek leest. En toon is tegelijk niet éen op éen gelijk te stellen aan taal. Toon hangt samen met vertelperspectief, met wat de schrijver wil met het boek, met intentie, en dus ook weer met die factor wijsheid.

Want At Swim-Two-Birds was wekenlang onmogelijk om in te komen, door de gebruikte toon. Flann O’Brien parodieert van alles in dit boek — zoals Ierse volksverhalen met hun magie, zoals de taal van Joyce — en dat leverde meteen een onneembare barrière op.

O’Brien schreef domweg te hoogdravend.

Eenmaal in het boek gekomen ging het wel.

[ lees al mijn gedachten over At Swim-Two-Birds hier ]