it is dochs oars, sûnt 2001

Deschooling Society

School initiates, too, the Myth of Unending Consumption. This modern myth is grounded in the belief that process inevitably produces something of value and, therefore, production necessarily produces demand. School teaches us that instruction produces learning. The existence of schools produces the demand for schooling. Once we have learned to need school, all our activities tend to take the shape of client relationships to other specialized institutions. Once the self-taught man or woman has been discredited, all nonprofessional activity is rendered suspect. In school we are taught that valuable learning is the result of attendance; that the value of learning increases with the amount of input; and, finally, that this value can be measured and documented by grades and certificates.

In fact, learning is the human activity which least needs manipulation by others. Most learning is not the result of instruction. It is rather the result of unhampered participation in a meaningful setting. Most people learn best by being “with it,” yet school makes them identify their personal, cognitive growth with elaborate planning and manipulation.

Once a man or woman has accepted the need for school, he or she is easy prey for other institutions. Once young people have allowed their imaginations to be formed by curricular instruction, they are conditioned to institutional planning of every sort. “Instruction” smothers the horizon of their imaginations. They cannot be betrayed, but only short-changed, because they have been taught to substitute expectations for hope. They will no longer be surprised, for good or ill, by other people, because they have been taught what to expect from every other person who has been taught as they were. This is true in the case of another person or in the case of a machine.

Ivan Illich, Ritualization of Progress

Silence is a commons

Silence, according to western and eastern tradition alike, is necessary for the emergence of persons. It is taken from us by machines that ape people. We could easily be made increasingly dependent on machines for speaking and for thinking, as we are already dependent on machines for moving.

Such a transformation of the environment from a commons to a productive resource constitutes the most fundamental form of environmental degradation. This degradation has a long history, which coincides with the history of capitalism but can in no way just be reduced to it. Unfortunately the importance of this transformation has been overlooked or belittled by political ecology so far.

Ivan Illich

boeklog v: toekomstplannen

Hoewel het bijhouden van mijn boeklog nog absoluut geen last is, heb ik me toch afgevraagd hoe lang ik het experiment moet volhouden. Een jaar? Tot ik vijfhonderd boeken heb gelezen? Duizend? Of misschien als ik een favoriet boek voor de derde keer zou moeten bespreken?

Maar misschien zijn deze overwegingen allemaal onzin, en breekt het moment om te stoppen van zelf aan als ik het log als last ga ervaren.

Voorlopig zijn er plannen genoeg.

Alhoewel. In zekere zin is het vervelend dat ik al zo veel las en ook nog enig onderwijs genoten heb. Veel canonieke teksten zijn mijn ogen al eens gepasseerd. Terwijl er uit oogpunt van klantenbinding wel iets voor te zeggen zou zijn om een paar grote boeken te lezen, en daar uitgebreid mijn mening over te geven.

Raar hoe een persoonlijk leesdagboek ineens toch al van betekenis kan veranderen nu het een heel aardig aantal bezoekers per dag blijkt te trekken. Even afgezien van de invasie der Belgen komen er per dag minstens zestig mensen langs, net veertien dagen na de publieke opening.

Maar goed, wat weet ik zeker te gaan lezen de komende tijd:

• er komt een serietje over Geert Mak, zo verwacht ik, omdat me intrigeert dat hij de dingen doet die Nederlandse vakhistorici nalaten maar hadden moeten doen. Terwijl er dan toch ook iets in zijn aanpak lijkt te ontbreken dat nu nog onbenoembaar is;
• ik zal vele favorieten herlezen, zoals de vroege kortverhalen van John Updike, de verhalen van Alice Munro, en het brievenboek van Jeroen Brouwers;
• Ferdydurke
• ik wil weer eens wat filosofie lezen, maar zal me daarbij zeker beperken tot schrijvers die me niet meteen met mijn hoofd tegen de muur laten bonken. Mumford, Rorty, Achterhuis, Illich, Lolle Nauta. Schopenhauer misschien. Of Nietzsche in het Fries. Ankersmit;
• ik wil ook eens wat tijdschriften gaan recenseren, of Elsevier’s Belastinggids. De Allerhande. Het lokale huis-aan-huisblad. Ter afwisseling, als het nodig is om even iets leuks te doen

Verzoekjes mogen overigens worden ingediend, maar zekerheid dat ik zo’n boek dan ook lees is waarschijnlijk niet te geven.

Anatomie van de angst

Pom’s vraag hoe ik een pamflet als Gedoemd tot kwetsbaarheid zou schrijven, is niet zo maar even te beantwoorden. Ik kan hoogstens wat gedachteflarden weergeven van de richting die zo’n stuk wat mij betreft uit moet gaan. Maar goed, dit weblog is al vaker een vruchtbaar kladschrift gebleken.

Ik ben helaas zo’n vreselijk stuk historicus die alleen maar kan denken vanuit het algemene naar het speciale. Voor mijn pamflet betekent dit, dat ik zo al denk minstens vier elementen te moeten inbrengen:

1. het profijt van angst, voor de zaaiers;
2. professionalisering, en de negatieve gevolgen daarvan voor politiek, ambtenarij, en de media;
3. de staat van het publieke debat in Nederland;
4. het werkelijke gevaar van [Islamistisch] terrorisme;

Om me nu alleen even tot het eerste punt te beperken: over het profijt van vrees aanjagen is erg veel te zeggen, dat vrijwel nooit wordt opgemerkt. Neem alleen al het nut voor de opvoeding, omdat het waarschuwen met straf het kind al goed gedrag inprent voor de hersentjes rijp genoeg zijn om de consequenties van daden in te zien.

Of zie het nog groter, en stel eens de vraag hoe die kastes van priesters of koningen ooit konden ontstaan. Zij produceerden niets direct tastbaars voor de stam, maar voorzagen blijkbaar toch in een behoefte. Zij konden geruststelling bieden, of zekerheid; in elk geval iets dat een bepaalde vrees wegnam. Omgekeerd is angst daardoor ook altijd als politiek middel gebruikt om opstandige zielen in het gareel te houden.

Ik zal hier niet de hele ontwikkeling van de Westerse cultuur beschrijven, van los stamverband tot natiestaat met geweldsmonopolie. Maar, angst is wel steeds een leidend principe voor mensen om te handelen of dat nu juist niet te doen. En, er was ook altijd reden genoeg om angstig te zijn. Oorlog, slechte hygiëne, dodelijke ziekten, sterven in het kraambed, armoede en honger, geen waardig christen zijn, het bestond tot voor kort allemaal nog hier.

Maar nu, in een verzorgingsstaat waarin iedereen van de wieg tot zijn begrafenis verzekerd is? Zijn de particuliere angsten die zo veel mensen op het moment in handen van de geestelijke zorg drijft te vergelijken met die oerangsten van een eeuw terug. Of zijn ze juist dieper omdat iedereen nu de luxe heeft er in zijn vrije tijd over na te denken?

Paradoxaal genoeg denk ik dat ons op het moment meer angst aan wordt gejaagd dan ooit, hoewel er veel minder te vrezen is.

Dit komt mede door een ander verschijnsel, namelijk dat overheden en NGO’s tegenwoordig hun bestaansrecht bewijzen door zich in naam almaar sterker op te werpen als de beschermer van de belangen van burgers. Ook als die daar helemaal niet om gevraagd hebben. Over de verklaring van dit verschijnsel hebben onder meer Achterhuis en Illich een duidelijke mening. Terwijl bijvoorbeeld Ankersmit over de uitwerking van zulk beleid schreef dat het meestal zo veel onbedoelde bijwerkingen heeft.

Om werknemers te beschermen tegen de grillen van hun bazen kwam er een ontslagrecht. Maar dat bleek zo streng dat het eenvoudiger was om personeelsleden te laten afkeuren dan te ontslaan, al dan niet met hun instemming, waardoor de WAO overvoerd werd. Ik noem maar een voorbeeld.

Onze verzorgingsstaat wil in steeds groter detail voor zijn burgers zorgen, zelfs al hebben die daar heel andere ideeën over. Van de verplichting van de veiligheidsriem in de auto en de invoering van de maximumsnelheid, tot het rookverbod in alle publieke ruimten, en de ideetjes om de vette hap extra te belasten omdat die ongezond zou zijn: de overheid heeft het beste met ons voor. Alleen heeft die zich daarbij wel ontpopt tot een opvoeder die vooral angst zaait om ons beter gedrag in te prenten. Het maakt niet uit of ik 48 kilo weeg of 125, meer dan 25 kilo mag er niet getild worden op mijn werk van de Arbo-wet, anders slijt mijn rug teveel.

Dus moeten allen lijden onder maatregelen tegen tamelijk zelden optredende problemen, terwijl die maatregelen meestal niet meer dan een schijnzekerheid bieden.

Op het oog wordt de Nederlandse bevolking steeds beter beschermd tegen kwaadwillende elementen. Want, er is inmiddels een identificatieplicht. Maar, op die ID-kaarten moet nog een zogeheten biometrisch kenmerk komen, anders zijn ze te makkelijk te vervalsen. Dat nu, wordt de vingerafdruk. En het kabinet wil een centrale database aanleggen van al die vingerafdrukken [pdf]. Met als kutsmoes dat de echtheid van de ID-kaarten zo makkelijker te controleren is.

Maar zijn dit werkelijk maatregelen tegen het terrorisme, of is dit een mogelijkheid die zich toevallig voordoet omdat de technologie zich nu zo ver ontwikkeld heeft?

En ach ja, bij bibliotheken kan de politie straks opvragen wat iemand allemaal aan boeken leent [pdf]. Overigens zonder dat daarvoor enige verdenking tegen hem of haar hoeft te bestaan. Internetbezoek dient ook al te worden vastgelegd, of zelfs waar iedere mobiele beller was op elk moment van de afgelopen drie jaar.

Beleid als dit moet verkocht worden. Eenvoudigweg omdat de genomen maatregelen vrijwel nooit als wens onder de bevolking leven, of daar zelfs eerder afschuw oproepen. De maatregelen worden namelijk van bovenaf opgelegd. En om dan toch acceptatie af te dwingen, blijkt angstzaaien altijd effectief. Nadruk leggen op een mogelijk schadelijk effect legitimeert de ingreep, zonder dat het daarbij dus uitmaakt of het schadelijke effect nu vaak optreedt of niet.

Zo structureel is dat mechanisme, dat het automatisch toegepast wordt zonder dat politici dit zelf lijken te beseffen. Bestudeer maar eens de argumenten die kabinetsleden aanvoeren waarom de Nederlandse kiezer voor de Europese Grondwet zou moeten stemmen. Ook daarbij wordt als vanzelf vrees gezaaid, die op niets gebaseerd is. Door een massaal nee in het referendum zou de invloed van Nederland in de EU dalen. En Premier Balkenende gooide zelfs nog even Auschwitz in de strijd.

Waar politici toch al zo’n vanzelfsprekende drang hebben gekregen om middels angst het nut hun van aanwezigheid te bewijzen, is er geen natuurlijke rem meer als er eens echt gevaar dreigt, lijkt me.

Nu, ik wil het gevaar van terrorisme door Islamisten niet bagatelliseren als het om het Midden-Oosten gaat. Maar als er in Nederland meer dan handvol fanatici zijn die bereid hun leven te offeren, lijkt dat me al veel. Alleen is het inmiddels onmogelijk geworden nog te bepalen hoe reëel de gevaren zijn die van hen uitgaan; hoe de doodsbedreigingen aan het adres van Ayaan Hirsi Ali ingeschat moeten worden. Het debat hierover kan niet meer met enige nuance worden gevoerd, door het primaat van de angst.

Die teneur van Geert Mak’s pamflet lijkt me dan ook volkomen terecht. Alleen zou ik dus andere argumenten aanvoeren. Zoals dat het zaaien van angst een beleidsmiddel is geworden; of dat de nieuwsmedia in Nederland liever meehelpen om vrees te verspreiden dan afstand betrachten, domweg omdat ze structureel daartoe de kwaliteiten ontberen.

Zoiets.

Nu nog een gulle sponsor, en ik wil er best een boek van maken ook. Anders, excuses voor deze litanie.

De canon en de mug | 02

Wat moeten ze dan leren op school? Deze vraag werd me via de e-mail gesteld.

Het antwoord daarop is enerzijds heel simpel, en anderzijds toch ook weer niet. Wat, en hoe, basisschoolleerlingen en scholieren in het middelbaar onderwijs iets van de geschiedenis moeten leren, is in elk geval maar een summier detail. Vast belangrijk omdat het ze iets kan leren over de wereld waarin zij leven, maar lang niet het belangrijkste.

Dat de canon zo extreem veel aandacht krijgt overal, is helaas ook een teken van het niveau waarop in Nederland geanalyseerd wordt. Symptoombestrijding is dat altijd op zijn best. De echte problemen liggen volgens mij heel ergens anders.

Nu heb ik alleen onbewezen theorieën over wat goed onderwijs is. En voor mijn ideeën was een uitgesproken dissident denker als Ivan Illich belangrijk. Maar ik heb het onderwijs inmiddels wel van drie kanten bekeken; als leerling, als docent, en ik heb onderzocht waar lesprogramma’s in tekortschieten op het moment. Die ervaringen samenvattend doet school volgens mij drie dingen:

School leert kennis aan.
School leert vaardigheden aan.
School leert attitudes aan.

Om met dat laatste te beginnen, het aankweken van de juiste houding en mentaliteit gaat in Nederland nog het best. De meeste mensen hier hebben geleerd om op tijd op hun afspraken te verschijnen. Ze betalen over het algemeen netjes hun belastingen, en ze gehoorzamen autoriteiten. Uren zitten ze in vergaderingen, zonder in opstand te komen, aan deze situatie gewend geraakt door al die nutteloos lange dagen op school. En elke ochtend verbaas ik me weer over de talloos veel miljoenen die vrijwillig weer de files vormen; gehoorzaam en gedrild onderweg naar hun werk.

Komt dit nu alleen door school? Natuurlijk niet, maar het onderwijs helpt daar wel stevig in mee. Te goed zelfs, mag niet uitgesloten worden. Zo klaagt de politiek al een paar jaar dat er te weinig ondernemers zijn in Nederland, omdat iedereen veel liever dociel in loondienst gaat.

Dus u raadt het al, het beleid wordt nu om kinderen op school ondernemersvaardigheden bij te brengen. Zo groot is het vertrouwen in de kracht van het onderwijs. Terwijl nergens de zo vanzelfsprekende vraag wordt gesteld of ondernemendheid stimuleren zich wel verdraagt met de ingeslepen mores van het klassikaal onderwijs op makheid te dresseren.

Wat de gewenste kennis en vaardigheden zijn, is nog veel moeilijker aan te geven, ook al wordt geschiedenisonderwijs ineens even heel belangrijk geacht.

Lezen, schrijven, en rekenen moeten. Goed. Maar dat is hoogstens de eerste trits. En dat rekenen lukt al niet eens heel goed, omdat veel van de huidige leerkrachten het niveau missen dit goed te onderwijzen.

Nu trekt dezelfde commissie Van Oostrom van de geschiedeniscanon parallelle conclusies in het toelichtende rapport. Men mag dan wel de wens koesteren kinderen meer over de historie bij te brengen, veel leraren hebben de culturele bagage niet om dit adequaat te kunnen doen.

Een wezenlijke vraag, die daarom wel nooit beantwoord zal worden, is hoe het toch komt dat het ministerie met verreweg de hoogste begroting het lesgeven als baan alleen maar onaantrekkelijker heeft weten te maken de laatste decennia. Waardoor onder de docenten in het middelbaar onderwijs en VMBO de academisch gevormden uitsterven. En hoe komt het dat de Pabo zo’n makkelijke opleiding heet te zijn dat die alleen daardoor al een grote aantrekkingskracht heeft op de domsten en minst gemotiveerden van alle studenten?

wordt vervolgd.

Overwegingen | 1125

Bestaat internetverslaving, bestaat die niet? Volgens praktijkdeskundige Keith Bakker hebben mensen die te lang online zijn, of te veel tijd aan games spenderen, eerder sociale problemen dan een psychisch probleem;
Ondertussen tieren de proefprojecten om internetverslaving te behandelen welig;
Want, zoals Ivan Illich al leerde, of in Nederland Hans Achterhuis, als de zorg eenmaal een behoefte heeft gesignaleerd, dan zullen de zorginstellingen daar desnoods zelf een nog groter probleem van maken ook;
Aanbod van oplossingen creëert vraag, omdat mensen ineens kunnen denken problemen te hebben;

Tot mijn schrik besef ik ineens al jaren geen fundamenteel nieuwe typen software meer in gebruik te nemen. Goed, ik ruil nog weleens een programma in voor een ander dat beter werkt. En soms dwingt de aankoop van een nieuw apparaat tot een kleine verandering. Maar al mijn behoeften lijken gedekt;
Of ik ben stil komen te staan;

Misschien gaat mijn verlangen ook alleen nog uit naar software die mijn werkende leven ernstig zou vereenvoudigen;
Zoals programmatuur die een gedachte oppikt, en uitwerkt volgens de inmiddels van mij bekende patronen — zoals computers ook prima op loopjes van Bach kunnen variëren, als de eerste input maar van kwaliteit is;

En ja, er bestaat al wel software die, uitgaande van een paar parameters, hup een verhaal of een scenario schrijft;
Teleurstellende software;

Stuart Evers verwoordde een van mijn stokpaardjes:

Novels that are so self-absorbed probably don’t care about their readers.

The good side of bad books

Een oproep om Sarah Palin tot nieuwe dichter des vaderlands te maken, in de VS;
Ze improviseert perfecte haiku’s:

What’s the difference
Between a hockey mom and
A pit bull? Lipstick

Wat moet ik nu met een reactie van iemand die voorstelt om eens mijn ideeën over religie eens punt voor punt uit te werken? Wat heb ik de afgelopen jaren gedaan dan, alhier en op boeklog;